Dòng gốm hoa lam phát triển đỉnh cao vào thế kỷ 15 ( phần 2)

Kỹ thuật tạo ra gốm xanh lam là một sự đổi mới tuyệt vời của lịch sử gốm sứ Trung Quốc và chúng đã trở thành một yếu tố quan trọng trong thương mại xuất khẩu của Trung Quốc. Màu xanh và Trắng: Hành trình bằng Gốm sứ truyền đạt sự phổ biến của đồ gốm màu xanh-trắng trong suốt nhiều thế kỷ ở những nơi khác nhau trên thế giới. Triển lãm sẽ trưng bày các vật thể khác nhau, từ những giai đoạn đầu của sản xuất gốm trắng và xanh đến những ví dụ hiện nay.

"Đồ gốm màu xanh và trắng" bao gồm nhiều loại đồ gốm và đồ sứ trắng được trang trí dưới lớp men với một sắc tố màu xanh da trời, thường là ôxit coban. Các trang trí thường được sử dụng bằng tay, ban đầu bằng cách vẽ bàn chải, nhưng ngày nay bằng cách đánh dấu hoặc in chuyển, mặc dù các phương pháp ứng dụng khác cũng đã được sử dụng.

Màu xanh và trắng trang trí đầu tiên đã trở thành sử dụng rộng rãi trong sứ Trung Quốc trong thế kỷ 14, sau khi màu coban cho màu xanh đã bắt đầu được nhập khẩu từ Ba Tư. Một phong cách trang trí dựa trên các mẫu thực vật rậm rạp trải dài khắp vật thể đã được hoàn thiện và được sử dụng phổ biến nhất. Nó đã được xuất khẩu rộng rãi, và lấy cảm hứng từ các sản phẩm giả tạo trong đồ gốm Hồi giáo và các đồ dùng bằng sứ thạch cao sau đó như Delftware và sau khi các kỹ thuật được phát hiện vào thế kỷ 18, đồ sứ Châu Âu. Gốm màu xanh và trắng trong tất cả các truyền thống này vẫn tiếp tục được sản xuất, hầu hết là sao chép các phong cách trước đó.

Về nguồn gốc sản xuất chiếc bình gốm hoa lam này, nhiều nhà nghiên cứu cho rằng từ khu lò gốm Chu Đậu, nơi đã có nhiều cuộc khai quật khảo cổ học của Bảo tàng Hải Dương phối hợp với các chuyên gia nghiên cứu Australia.    

Sự hiểu biết của chúng tôi về sự ra đời, phát triển và hẹn hò của đồ trang trí bằng đồ lót Việt Nam được dựa trên những giả định hợp lý. Chúng tôi giả định rằng sứ đồ trang trí bằng sứ xanh của Trung Quốc cung cấp sự kích thích cho việc sản xuất hàng may mặc xanh trắng tại Việt Nam. Điều này có thể xảy ra do xuất khẩu từ chất lượng cao đến các sản phẩm thông thường của lò nung chủ yếu ở Jingdezhen. Cho dù có khả năng những người thợ Trung Quốc nhập cư đã góp phần vào ngành công nghiệp thế kỷ 14 mới này là đáng tranh cãi. Một số địa điểm lò sản xuất các mặt hàng xanh trắng tại khu vực lân cận Hà Nội, những phần còn lại được phát hiện trong thời gian gần đây, cũng như lò nung vẫn hoạt động ngày nay, được cho là đã được sản xuất vào giữa thế kỷ 15 hoặc 16. Gốm trang trí bằng gốm trang trí bằng gốm trang trí bằng gốm màu xanh trang trí thời tiền sử từ thế kỷ 16 đến đầu thế kỷ 16 là chai nổi tiếng trong Bảo tàng Topkapi Saray ở Istanbul vào năm 1450. Điều này càng quan trọng vì không có thời kỳ trị vì trên đồ sứ Việt Nam. Trong khi thể hiện tham khảo mạnh mẽ đến các đồ sứ Trung Quốc trước đây, các đặc điểm của chai như hình dạng, thành phần của thiết kế, và một số chi tiết của thiết kế thể hiện các đặc trưng địa phương, hoặc hương vị địa phương dường như có đặc điểm là đồ ăn Việt Nam xanh trắng Ngay từ ban đầu. Một tấm với một thiết kế nhanh chóng hơn, giản dị, và slick rõ ràng là một cách tiếp cận khá khác nhau để trang trí. Phong cách này đặc biệt phổ biến trong thế kỷ 16 khi xuất khẩu nước ngoài, ví dụ như Indonesia và Nhật Bản, đòi hỏi tăng lên, và kết quả là sản xuất nhanh hơn.

Bình gốm men trắng vẽ thiên nga xanh là một minh chứng cho sự phát triển của gốm hoa lam 

Làng gốm Chu Đậu (nay thuộc xã Thái Tân, huyện Nam Sách, tỉnh Hải Dương) là một trung tâm sản xuất gốm lớn nhất của đất nước ta ra đời vào thế kỷ 14 và phát triển rực rõ nhất vào thế kỷ 15-16.  Làng gốm Chu Đậu sản xuất những loại gốm cao cấp, gốm mỹ nghệ, phục vụ tôn giáo, tín ngưỡng trong nước và xuất khẩu ra nước ngoài. Dòng gốm Chu Đậu có sự kết hợp nhiều kỹ thuật trang trí như đắp nổi, chạm, dán ghép, khắc chìm, vẽ lam, vẽ nhiều màu và vàng kim trên men. Các loại men sử dụng với nhiều sắc độ khác nhau như: men trắng vẽ lam, men nâu, xanh lục, men ngọc, men trắng vẽ tam thái hoặc kết hợp vẽ vàng kim trên men. Tuy nhiên, cho đến nay còn có ý kiến của TS.Bùi Minh Trí (Trung tâm nghiên cứu kinh thành) cho rằng chiếc bình gốm hoa lam vẽ thiên nga này được sản xuất từ khu vực lò gốm của kinh thành Thăng Long (Hà Nội).

Với chiếc bình gốm hoa lam vẽ thiên nga này, từ kiểu dáng, kích thước cho đến trang trí là một minh chứng đỉnh cao của dòng gốm hoa lam. Những đề tài trang trí ở đây chẳng những đã thoát ra khỏi khuôn mẫu của đề tài kinh điển Trung Hoa mà còn được thể hiện tính phóng khoáng, sáng tạo, đậm chất dân gian, hồn quê đất Việt vùng đồng bằng châu thổ Bắc Bộ. Qua những đề tài thể hiện trên bình gốm cho ta hình dung về một vẻ đẹp của quê hương đất nước Việt Nam thời Lê sơ tk 15, một quốc gia hùng mạnh ở Đông Nam Á thời bấy giờ.

Chiếc bình gốm này xứng đáng là một tác phẩm gốm nghệ thuật độc đáo, vật chứng tiêu biểu của nghề gốm truyền thống Việt Nam ở thế kỷ 15.

Kể từ khi nhập về kho Bảo tàng Lịch sử Quốc gia đến nay chiếc bình này đã được giới thiệu trong nhiều cuộc trưng bày chuyên đề ở trong và ngoài nước. Trên cơ sở giá trị đặc biệt quý hiếm của chiếc bình gốm hoa lam vẽ thiên nga này, Thủ tướng Chính phủ đã có Quyết định số 1426/QĐ-TTg ngày 1/10/2012 công nhận là bảo vật Quốc gia đợt 1 cùng với 30 hiện vật, nhóm hiện vật lựa chọn trong khối di sản văn hóa Việt Nam.